Kinderen zijn tot meer nuancering in staat dan we vaak denken
Je hoorde of las het misschien al in de vorige Raak of op een van onze andere kanalen: in de griezeltochten van het afgelopen najaar lieten we de deelnemende gezinnen kennismaken met de dynamieken van wij-zij-denken. Raak sprak met polarisatiestrateeg Chris Wyns, die meewerkte aan de uitwerking van de verhalen en de luistermethodiek, en keek samen met hem naar de resultaten.
Raak: Waarom zei je ja op de vraag om samen met kwb rond het thema polarisatie te werken?
Chris Wyns: “Polarisatie is een keuze, maar vaak een onbewuste. Wanneer we ons meer bewust worden van onze eigen rol en plaats binnen wij-zij-denken gaan we ook veel bewuster keuzes maken. Voor alle duidelijkheid: polarisatie hoort bij het leven. Het is net goed om op te komen voor een overtuiging of te streven naar verandering. Bij kinderen en jongeren gaat het ook over leren nee zeggen. Binnen het onderwijs is dit een belangrijk onderdeel, vermits we hen opleiden tot kritische burgers.
Toen kwb het voorstel deed samen te werken heb ik niet lang moeten nadenken. Het doel om dynamieken van polarisatie zichtbaar en bespreekbaar te maken in gezinsverband is een uitdaging waar ik graag aan meewerkte. Vandaag is er veel te doen over identiteit. Het krijgt een grote nadruk, alsof het het enige is wat telt. Het gaat dan vaak over de participatie van het individu, maar niet van het collectief, en de sterkte van het verenigingsleven is net het collectieve centraal te plaatsen. Zowel bij kinderen als volwassenen is de ontwikkeling van de sociale identiteit iets fundamenteels. Een sterke sociale identiteit is iets dat je vormt en dat je als persoon versterkt in het leven.
Het verenigingsleven biedt kansen om de sociale identiteit te versterken. Het verwerken van een thema als polarisatie in de werking en activiteiten maakt de maatschappelijke rol van kwb waar. Door als vereniging bewust om te gaan met dynamieken van polarisatie grijp je de kans mensen aan te spreken op hun noden én hiernaar te luisteren in plaats van een puur persoonlijk narratief centraal te stellen.”
Raak: Hoe blik je erop terug?
Chris Wyns: “Voor mij was het een heel nieuwe manier van werken. Het uitdagende was dat het specifiek voor kinderen en jongeren was en zich richtte op de vrijetijdsbeleving. De manier waarop we samen de verhalen hebben kunnen opbouwen was enorm boeiend en verrijkend. Dat de tochten 35.000 ouders en kinderen hebben kunnen bereiken was buiten verwachting. Ik kan geen initiatief bedenken rond wij-zij-denken dat zo’n grote potentiële groep wist te bereiken en aan het denken zette.”
Problematisch wordt het echter wanneer die wij-groep zich afzet tegen de (vermeende) identiteit van de zij-groep. Dat zorgt voor een toenemende onderlinge spanning, en mensen gaan verder van elkaar staan.
Steeds meer mensen voelen de druk om te kiezen voor een van beide partijen. Zo ontstaat een zichzelf versterkend proces van vervreemding, dat uiteindelijk kan uitmonden in agressie of zelfs oorlog.
Verschillen tussen mensen of groepen staan vandaag vaak in een negatief daglicht. Waar we stil van worden is de hardheid die in onze samenleving sluipt, waarin tegenstellingen tussen mensen groeien.
De verhalen
In beide griezelverhalen werd het hoofdpersonage meegezogen in een situatie waarbij ze tussen verschillende groepen stond en geconfronteerd werd met verschillende meningen.
De verhalen werden opgetrokken rond dezelfde dynamieken die we vinden bij polarisering. In elk verhaal kwamen drie vragen aan bod, waarmee we nagingen in welke mate jij als luisteraar meegenomen werd in het wij-zij-denken.
De auteur van de verhalen (An Neven) werkte nauw samen met polarisatiestrateeg Chris Wyns om de verschillende rollen en dynamieken binnen het wij-zij-speelveld in de verhalen te verwerken. De personages werden opgebouwd volgens het denkkader van de Nederlandse filosoof Bart Brandsma, die vijf rollen in polarisatie benoemt: de pusher, de joiner, het stille midden, de bruggenbouwer en de zondebok. Het zijn rollen die we vroeg of laat allemaal wel eens innemen.
Polarisatie op zich is een neutraal mechanisme, dus is geen enkele van de rollen ‘goed’ of ‘fout’. Belangrijk is wel dat je je bewust bent van de rol die je inneemt.
Verhaal min 10-jarigen: ‘Monster op school’
In het verhaal voor de jongsten wordt het heksje Amalia door een conflict (het verdwijnen van de vleerkatten) meegezogen in een situatie waarbij twee groepen tegenover elkaar komen te staan: de heksen en de vampiers. In beide groepen zijn er ‘pushers’, die proberen om zoveel mogelijk medeleerlingen aan hun kant te krijgen en de andere groep beschuldigen. Hoe meer leerlingen zich bij een van de uitersten voegen, hoe moeilijker het wordt voor Amalia om geen keuze te maken.
Polarisatie en conflict zijn ‘familie’, maar verschillen zeer duidelijk van elkaar. In het verhaal leidt een conflict tot polarisatie, hoewel er eerder ook al wantrouwen was tussen de twee groepen. Het conflict dat aan de basis lag van de polarisatie wordt aan het einde van het verhaal opgelost, maar of hierdoor ook de eigenlijke polarisatie zal verminderen is een vraag die op het einde aan de luisteraar wordt gesteld.
Verhaal plus 10-jarigen: ‘De vervloekte villa’
In dit verhaal wordt Mila door de komst van nieuwe inwoners in haar dorp meegezogen in een situatie waarin ze tussen twee uitersten terechtkomt. Zowel bij haar klasgenoten, in haar dorp als in haar eigen gezin wordt er een standpunt ingenomen.
Er ontstaan twee groepen, waarbij in iedere groep ‘pushers’ opstaan die recht tegenover elkaar komen te staan en medestanders zoeken. Voor Mila wordt het moeilijk om geen kant te kiezen, maar ze probeer met de organisatie van een Halloweenfeest de uitersten dichter bij elkaar te brengen. In het verhaal slaagt ze hierin en worden de bestaande misvattingen zo rechtgetrokken.
Of hierdoor de polarisering tussen de groepen zal verminderen is een vraag die op het einde aan de luisteraar wordt gesteld.
Wie speelt welke rol bij polarisatie?
Polarisatie begint met een pusher die een extreme uitspraak doet over de (identiteit van de) andere, luid en zichtbaar. Pushers zijn 100% overtuigd van hun gelijk. Ze drukken zich uit in absolute termen als ‘alle’, ‘iedereen’, ‘niemand’, ‘altijd’, ‘nooit’ … Een pusher zoekt steeds in het andere kamp naar een tegenpool. Beide polen geven elkaar brandstof en zichtbaarheid. Op die manier hebben ze elkaar ‘nodig’, ook al zijn ze het helemaal niet eens met elkaar.
De pusher is erop uit om mensen kamp te doen kiezen. De joiners zijn de medestanders van de pushers, die onder druk van hen kamp hebben gekozen. De joiner is minder extreem dan de pusher, maar bekent wel openlijk kleur.
De joiners worden gerekruteerd uit het midden (de silent). Dat is een grote, heterogene groep die geen kamp kiest. Sommigen omdat ze onverschillig zijn, anderen omdat ze net heel betrokken en genuanceerd willen zijn, en nog anderen omdat hun beroep van hen vraagt geen kant te kiezen. Die laatsten zijn de professioneel neutralen: leerkrachten, politiemensen, rechters … Typisch voor deze ‘stille’ middengroep is dat ze onzichtbaar zijn in het publieke debat.
De vierde rol is de bridgebuilder of bruggenbouwer. Zij zetten in op dialoog en gaan op zoek naar redelijke en objectieve oplossingen die voor beide pushers aanvaardbaar zijn. Ze beseffen echter niet dat ze zo brandstof geven: ze nemen de voorwaarden van de pushers over en bieden hen een forum om hun monoloog af te steken. Daardoor is hun manier van werken vaak contraproductief, want het midden komt niet aan zet.
De vijfde rol is die van de scapegoat (zondebok). Als de polarisatie totaal is, vergroot de kans dat er een zondebok wordt gezocht. Mensen die nog steeds in het sterk uitgedunde midden staan, worden door beide partijen als vijand gezien. De zondebok wordt dus niet bij de tegenpool gezocht, maar in het midden. Ook de bruggenbouwer, die zelfs in de tijd van vrede al niet werd vertrouwd, komt in aanmerking voor de rol van zondebok.
De bevraging
In beide verhalen kregen de luisteraars drie vragen die gelinkt zijn aan de polariseringsdynamieken, en die als doel hebben om deze dynamieken zichtbaar en bespreekbaar te maken.
Er is geen ‘goed’ of ‘fout’ antwoord op de vragen. Ze polsen naar de mate waarin deelnemende kinderen of jongeren tijdens het verhaal beïnvloed worden door de verschillende dynamieken, evenals naar de mate waarin hun ingenomen positie evolueert in de loop van het verhaal.
Info en bronnen
Wij-zij
Lees meerHet wij-zij-project is ontstaan vanuit de wil om een netwerk te creëren rond polarisatie. We voelen immers sterk dat de nood en vraag naar een duurzaam antwoord op problemen rond polarisatie, controverses en conflicten groeit. Wij-zij wil tools en strategieën verspreiden die houvast kunnen bieden.
Bart Brandsma
Lees meerVia Inside Polarisation biedt filosoof Bart Brandsma advies en training in heel Europa. Hij steunt hiervoor op een denkkader rond polarisatie dat hij zelf opbouwde.
kwb
Ontdek kwbDe griezeltocht werd mogelijk gemaakt door de enthousiaste inzet van een bruisende ploeg vrijwilligers en medewerkers. We danken in het bijzonder An Neven en Chris Wyns voor de uitwerking van de verhalen en de deskundige ondersteuning.
Op zoek naar bijkomende info over het thema polarisatie, de uitgewerkte verhalen of de bijhorende bevraging? Mail naar koen.vandecruys@kwb.be.