Dr. Veerle Soyez van vzw Gezond Leven over ons mentaal welbevinden
“Maak je nuttig, beteken iets voor anderen”
Een op de zes jongeren kampt met een mentale stoornis. En na de coronapandemie had een op de vier Belgen te kampen met angst of depressie. Hoe kunnen we ons mentale welzijn versterken? Ons weerbaar maken? Een gesprek met dr. Veerle Soyez van vzw Gezond Leven op de vooravond van de Tiendaagse van de Geestelijke Gezondheid. “De mogelijkheden die je krijgt om positieve relaties op te bouwen, is de belangrijkste factor voor een lang en mentaal gezond leven. Dat blijkt uit een studie van de universiteit van Harvard die al loopt sinds 1938.”
Tekst: Bart Claes
Eerst enkele cijfers en feiten. Uit de vijfjaarlijkse Gezondheidsenquête van Sciensano blijkt dat angst, depressie en eetstoornissen de meest voorkomende psychische stoornissen zijn. In 2018 had ongeveer een op de tien mensen een angst- of depressieve stoornis. Doorheen de coronacrisis is de geestelijke gezondheid fors verslechterd. In maart 2022 had ongeveer een op de vier mensen een angststoornis en/of een depressieve stoornis. UNICEF schat dat in 2022 meer dan 16,3 procent van de jongeren in ons land gediagnosticeerd werd met een mentale stoornis. Nog frappant: zelfmoord is een van de belangrijkste doodsoorzaken onder jongeren in België. Het sterftecijfer als gevolg van zelfmoord is bijzonder hoog in vergelijking met de andere Europese landen, blijkt uit de cijfers van het FOD Volksgezondheid.
Dr. Veerle Soyez is expert mentaal welbevinden bij het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw. De vzw heeft als missie mensen gezonder te doen leven. Ze doet dat met materialen en campagnes, door sensibilisering en door het beleid te adviseren en aan te sturen. Zo ken je het expertisecentrum allicht van de campagne 10.000 stappen of van de Voedingsdriehoek. Gezond Leven is ook mee betrokken bij de Tiendaagse van de Geestelijke Gezondheid, die loopt van 1 tot 10 oktober. Niet toevallig, want 10 oktober is World Mental Health Day.
10.000 stappen kan je meten en gezond eten is heel duidelijk goed voor de gezondheid. Maar wat is goed voor de geestelijke gezondheid?
Dr. Soyez; ““Mentale gezondheid is inderdaad veel abstracter dan je fysieke gezondheid. De wetenschap over mentale gezondheid staat ook veel minder ver. In onze fysieke gezondheid wordt al langere tijd veel meer geld geïnvesteerd, het onderzoek is veel verder gevorderd.
Mentale gezondheid is ook voor iedereen verschillend. Daarom is het ook zo moeilijk om te zeggen wat iemand moet doen om mentaal gezond te blijven. Toch zijn er dingen waarvan aangetoond is dat ze helpen je mentale welbevinden te verbeteren. Dankbaarheid is er één van. Noteer elke avond drie positieve dingen van de voorbije dag. Er zijn goede, gecontroleerde studies die uitwijzen dat dit nuttig is. Er zijn ook structureel-maatschappelijke elementen die een grote invloed hebben op je welzijn en waar je zelf minder een invloed op hebt. Een inkomen dat groot genoeg is, bijvoorbeeld. Er zijn zoveel factoren die je mentaal welbeviden en geestelijke gezondheid bepalen dat er geen oplossing voorhanden is die voor iedereen werkt.”
De cijfers zijn wel frappant. Is de druk van ons hectische leven te veel?
Dr. Soyez: “Ook daar is te weinig echt duidelijk onderzoek naar gebeurd, maar het klopt wel dat we in een prestatiegerichte maatschappij leven waar individuele inzet enorm gewaardeerd en gepusht wordt. Goed presteren, druk bezig zijn, vanalles tegelijk doen, dat kan mentaal heel belastend zijn. Maar dat is lang niet de enige reden: je hebt ook persoonlijke problemen, fysieke gezondheidskwesties, de druk van sociale media. Dat weegt allemaal. Onze mentale gezondheid is geen bodemloos vat waar je maar druk kan op blijven zetten.”
Als dat vat dan uiteindelijk barst, hoe uit zich dat? Hoe herken je iemand die het mentaal moeilijk heeft?
Dr. Soyez: “Uit de Gezondheidsenquête van Sciensano blijkt dat depressie en angststoornissen de meest voorkomende psychische problemen zijn, maar onderschat ook niet alle problemen rond middelengebruik. Alcohol vooral, dat biedt een zeer toegankelijke uitweg uit de realiteit voor mensen die worstelen. Aan de uiterste zijde heb je de suïcideproblematiek. België staat al jaren vrij hoog in de ranglijsten van het aantal suïcides. Er is vooruitgang dankzij het Vlaams actieplan rond suïcidepreventie, maar bij bepaalde groepen blijven de cijfers hoog.”
Over welke groepen gaat het dan zoal?
Dr. Soyez: “Na de coronapandemie is er een zorgwekkende stijging van mentaal onwelbevinden en psychische klachten bij jonge vrouwen, met meer suïcidepogingen en meer suïcides tot gevolg (in 2021: +22% bij jonge vrouwen van 15-19 jaar t.o.v. 2020, red.). In dezelfde groep zien we veel eetstoornissen tot ontwikkeling komen. Mannen stellen ander probleemgedrag, zoals meer middelengebruik. Bij vrouwen blijven de mentale problemen langer onzichtbaar, waardoor een meer ernstige problematiek zich kan ontwikkelen die ook moeilijker behandelbaar wordt. Ook bij senioren, tachtigplussers, zien we een verhoogd risico op suïcide.”
Komt dat door vereenzaming onder de senioren, sociale contacten die wegvallen?
Dr. Soyez: “De universiteit van Harvard is in de jaren 1930 gestart met een studie naar geluk, waarbij ze mensen een leven lang opvolgen. Die studie loopt nog steeds. Vorig jaar werden tussentijdse conclusies gepubliceerd. De voornaamste vaststelling: de mogelijkheid die je krijgt om positieve relaties op te bouwen, is de belangrijkste factor voor een lang en mentaal gezond leven.
Je mag van eenzaamheid geen containerbegrip maken. Want ouderen hebben wel vaak minder contacten en meer verlieservaringen, maar enkele positieve relaties kunnen ook bij hen er voor zorgen dat ze geen gevoel van eenzaamheid ontwikkelen. Sociale relaties zijn immers superbelangrijk voor geestelijke gezondheid.”
Waarom is dat zo?
Dr. Soyez: “Met Gezond Leven ontwikkelden we een geluksdriehoek, een educatief model met alle factoren die van belang zijn om je goed te voelen, om gelukkig te zijn. Goed omringd zijn is een van die bouwblokken. Dat gaat niet om de hoeveelheid contacten. Het gaat erom dat je bij iemand terechtkan als het niet goed met je gaat, iemand die luistert en je helpt. Maar dat gaat ook over wat jij voor anderen kan betekenen. We hebben allemaal een betekenis nodig in de maatschappij, dus voor wie beteken jij iets? Voor wie maak jij je nuttig? Een derde element uit de geluksdriehoek is -zoals al gezegd – dankbaarheid. Count your blessings. Wees dankbaar voor de goede dingen die je hebt.”
Dus je kan zelf bouwen aan je mentale welzijn en je geestelijke gezondheid versterken?
Dr. Soyez: “Zeker, maar wel in het besef dat niet iedereen met gelijke kansen in het leven staat. Niet iedereen krijgt dezelfde mogelijkheden om de juiste relaties op te bouwen. Als je in armoede opgroeit, is dat allicht in een heel andere buurt dan wanneer je ouders veel geld hebben. Je zal niet aan dezelfde activiteiten deelnemen en dat heeft invloed op de contacten die je kan leggen. Maar los daarvan, ondanks de ongelijke kansen, heb je veel dingen die invloed hebben op je mentale welzijn zelf in de hand.”
En op je veerkracht, waant dat is het motto van de Tiendaagse van de Geestelijke Gezondheid: ‘Samen veerkrachtig’.
Dr. Soyez: “Veerkracht wordt te vaak gezien als een eigenschap die je hebt of niet hebt. Dat is te statisch. Want veerkracht – het proces waarbij je terugveert na een tegenslag – kan je versterken met een aantal hulpbronnen. Interne hulpbronnen zoals positivisme of humor, die je helpen met de manier waarop je naar een tegenslag kijkt. En dan heb je nog externe hulpbronnen: jouw sociale relaties. Wie heb je rond je die je met die tegenslag kan helpen? Als je de juiste hulpbronnen aanspreekt, kan je je veerkracht versterken en een tegenslag overkomen. Het is geen ‘one size fits all’. Je moet zelf leren wat je nodig hebt als je in een moeilijke situatie terechtkomt. En het is best dat je dit al op voorhand weet. Als je in een crisissituatie belandt en niet weet wat te doen, dan ben je te laat.”
Raak: Met een groot sociaal netwerk ben je dus beter gewapend tegen mentale problemen?
Dr. Soyez: “Hoe beter je je sociaal netwerk kent en weet waarvoor je bij wie terechtkan, hoe beter. Je hoeft geen honderden vrienden op sociale media te hebben om je verhaal mee te delen. Bovendien heeft niet iedereen de behoefte om te praten bij tegenslag. Sommigen hebben net nood aan rust of willen gaan sporten. Het belangrijkste is dat je weet wat voor jou werkt, zodat het een automatisme wordt op moeilijke momenten.”
Helpt deelnemen aan het verenigingsleven in je dorp voor je mentaal welzijn?
Dr. Soyez: “Het verenigingsleven heeft meerdere rollen te vervullen. Het biedt zeker kansen om goede sociale relaties op te bouwen. Maar je hebt mensen die het van nature moeilijker hebben om sociale relaties aan te gaan, ook al zijn ze aangesloten bij een vereniging. Ook voor hen zijn verenigingen zinvol. Wie zich inzet in het sociale weefsel van een vereniging, maakt zich betekenisvol in de maatschappij. Dat op zich al helpt je mentale weerbaarheid. Een activiteit met een vereniging kan ook een ontsnapping zijn, weg van de miserie of de tegenslagen die je moet verwerken. Dus ja, het verenigingsleven is belangrijk voor je mentale welzijn.”
En wat met een warme buurt, waar je je buren kent en mensen de deur voor elkaar openhouden in de winkel?
Dr. Soyez: “Er is onderzoek gedana naar het effect van een praatje maken op de trein (door Nicholas Epley en Juliana Schroeder van de universiteit van Chicago, red.). Een groep pendelaars moest daarbij een gesprek aanknopen met reizigers die ze niet kenden. Wat bleek? Dat vriendelijke praatje droeg bij tot het mentale welbevinden van beide pendelaars. Die hele kleine dingen, zoals een spontane babbel of een deur openhouden voor iemand anders, hebben een grote impact. Het bankkantoor dat plaats ruimt voor een automaat zal wel een hele besparing betekenen voor de bank, maar vanuit menselijk oogpunt is het een jammere evolutie. De kleine sociale ontmoetingen dragen bij tot de psychische gezondheid in onze maatschappij.”