kwb.be

Nepnieuws in een griezeljas

We worden dagelijks blootgesteld aan een stroom van informatie en berichten, en daar zit ook nepnieuws en misinformatie bij. Het is belangrijk om de mechanismen van nepnieuws te begrijpen en om nepberichten te kunnen herkennen.

Kwb trekt volop de kaart van verbinding tussen mensen. De griezeltocht gaat de uitdaging aan om dynamieken die dit tegenwerken zichtbaar en bespreekbaar te maken.
In 2021 draaide de verhalen van de griezeltocht rond polarisatie. De editie van 2022 gaat dieper in op een van de voedingsbronnen ervan: nepnieuws.

An Neven en Steven Claeys schreven voor kwb twee luisterverhalen waarin nepnieuws zich als een lopend vuurtje verspreidt. Gezinnen kunnen ze in het najaar van 2022 beluisteren tijdens een griezeltocht op meer dan 100 locaties in Vlaanderen en Brussel. Ze komen terecht in een spannend avontuur waarbij ze samen de waarheid proberen te achterhalen.

De verhalen van de tochten zijn een speelse en laagdrempelige manier om het thema nepnieuws binnen gezinnen met kinderen bespreekbaar te maken.

Wat is het verschil tussen misinformatie en desinformatie?

Desinformatie is onware, inaccurate of misleidende informatie die met opzet wordt gemaakt en verspreid om geld te verdienen of om een persoon, sociale groep, organisatie of land te schaden. Misinformatie is onjuiste informatie die min of meer per ongeluk wordt verspreid.

In gesprek gaan met kinderen en jongeren over nepnieuws

Op YouTube of TikTok kan je de vreemdste verhalen tegenkomen. De kans is groot dat jouw kinderen online dingen zien of lezen die bedoeld zijn om hen te misleiden. Je kind ervan afschermen is een haast onmogelijke taak, maar met deze vier tips van Mediawijs maak je je kind wel weerbaarder en doe je hen erover nadenken.

  1. Praat regelmatig met je kind(eren) over het nieuws.
    Stel, net zoals je vraagt hoe het op school is geweest, af en toe de vraag of je kind iets nieuws/geks/verrassend heeft gezien online. Of vertel zelf wat je hoorde of las, en wat dit met je doet. Dit hoeft zeker niet enkel over zware nieuwsfeiten te gaan; ludieke onderwerpen kunnen net een ideale gespreksstarter zijn.
  2. Durf doorvragen.
    Doet je kind een uitspraak waar je raar van opkijkt? Veroordeel hen dan zeker niet, maar vraag verder. Waar heeft hij/zij dat precies gehoord? Wie heeft het gezegd? Denkt hij/zij dat het echt is?
    Heel wat kinderen kijken bijvoorbeeld op naar influencers en wat zij te zeggen hebben, terwijl die niet per se meer weten dan anderen. Geef dat ook mee aan je kind: het is niet omdat iemand een uitgesproken mening heeft of overtuigend overkomt dat die persoon een expert is in het onderwerp.
    Ga samen op zoek naar het echte verhaal.
  3. Leg uit hoe jij te werk gaat.
    Vertel je kind aan welke berichten jij twijfelt en waarom. Dit is de ideale manier om aan te geven hoe jij info opzoekt en controleert.
    Laat zien hoe je berichten kan manipuleren en waarom dit soms gebeurt. Dit kan bijvoorbeeld gaan over snoepgoed dat als gezond wordt voorgesteld of hoe er soms geknutseld wordt aan.
    Niemand kan alles weten. Ook jij niet. Overlaadt je kind je met vragen waar je zelf het antwoord niet op weet? Geef dat dan eerlijk toe, voor je iets zegt dat misschien niet klopt. Zeg dat je even de tijd moet nemen om er wat over op te zoeken, of doe dat gewoon samen.
  4. Zoek samen naar nieuwskanalen op maat van je kind.
    Er zijn vandaag heel wat leuke, betrouwbare nieuwskanalen te vinden op maat van kinderen en jongeren.
    Voor kinderen is Karrewiet op Ketnet een bekend voorbeeld. Je vindt dit jeugdjournaal zelfs op TikTok (@karrewiet). Ook jongeren kunnen op veel plaatsen terecht. Neem samen eens een kijkje op de Instagramfeed van @nws.nws.nws. Moedig je tiener zeker ook eens aan om naar het nieuws op de radio te luisteren of mee naar het journaal te kijken.
    Komen ze online een vreemd verhaal tegen, dan kunnen ze vanaf nu meteen checken wat de betrouwbare kanalen die ze volgen daarover te zeggen hebben.

Op 31 januari 2023 organiseren kwb en Mediawijs een webinar over in gesprek gaan met kinderen en jongeren rond nepnieuws. Wil je graag deelnemen? Laat het ons hieronder weten. Je kan ook meteen de vragen die je nu al hebt doorgeven.

Op zoek naar de waarheid

In de verhalen van de griezeltochten worden de hoofdpersonages geconfronteerd met de gevolgen van nepnieuws. In hun zoektocht naar de waarheid willen we deelnemers laten nadenken over vier vragen die bij nepnieuws een belangrijke rol spelen.

  1. Wat is de bron van het verhaal?
  2. Is het verhaal dat we horen volledig?
  3. Wordt het verhaal steeds meer langs één zijde versterkt?
  4. Wordt er haatspraak versterkt?

De wolf en het verdwenen geitje

Gijsje Geit is verdwenen. Heeft de wolf hem eindelijk in zijn klauwen gekregen? Alles wijst erop dat Wilfried Wolf de schuldige is. Enkel Pinokkio verdedigt de wolf, maar niemand gelooft hem. Hoewel steeds meer sprookjesfiguren zich tegen Wilfried Wolf keren en hij veroordeeld wordt, zijn er twee dappere geitjes die merken dat niet alles is wat het lijkt. Tegen de stroom in gaan ze op zoek naar de waarheid.

Zavros de verrader

Het kerkhof waar de vampiers wonen staat op stelten. In een krantenartikel staat te lezen dat clanleider Zavros toestemming gaf om het kerkhof af te breken. Vlad en zijn vrienden willen hem de doodstraf geven omdat hij de vampiers verraden heeft. Maar klopt dat wel? Hoewel bijna iedereen zich tegen Zavros keert en hij van steeds meer zaken wordt beticht, lijkt het verhaal wel erg sterk op een oude vertelling. Twee jonge vampiers gaan op onderzoek uit en ontdekken in vier stappen de waarheid.

De volledige verhalen kan je hier terugvinden.

Belevingsborden

Drie bijzondere belevingsborden kregen een plek op iedere griezeltocht, met daarop telkens een opdracht of spelletje. Die daagden de deelnemer uit om stil te staan bij veronderstellingen of de snelheid waarmee we soms een kant of richting kiezen.

Een vaccin tegen nepnieuws

Bij nepnieuws en misinformatie zijn er verschillende gradaties in intenties en gevolgen. Verhalen kunnen als grap ontstaan, maar stilaan een eigen leven beginnen leiden. Tegelijk kan nepnieuws doelbewust ingezet worden om een maatschappij te ontwrichten, en toxische polarisatie in de hand werken.

Zowel de enorme hoeveelheid dagelijkse informatie als de menselijke reflex om op zoek te gaan naar info die onze eigen mening bevestigt, zorgt ervoor dat er een grote voedingsbodem is voor nepnieuws. Het verspreidt zich bovendien, onder meer door sociale media, snel.

Samen kunnen we echter de strijd aangaan tegen nepnieuws.

  • Bewust omgaan met het nieuws dat we binnenkrijgen en inzicht krijgen in de werkwijze van nepnieuws is een eerste stap.
  • Je eigen mening in vraag durven stellen en je openstellen voor de zoektocht naar het echte verhaal is een tweede laag.
  • Tot slot is het belangrijk om de mechanismen van nepnieuws op voorhand te leren herkennen. Hierdoor ben je er minder vatbaar voor wanneer je er mee geconfronteerd wordt.

Door deze stappen gezamenlijk te nemen, kunnen we ons als maatschappij steeds meer immuun maken voor nepnieuws.

Info en bronnen

Mediawijs

Lees meer

Mediawijs is het Vlaamse Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid van de Vlaamse overheid en imec vzw. Mediawijs wil dat iedereen digitale technologie en media actief, creatief, kritisch en bewust kan gebruiken en begrijpen om deel te nemen aan onze maatschappij.

EDMO Belux

Lees meer

Binnen EDMO bundelen onderzoekers, journalisten, factcheckers en educatieve organisaties uit België en Luxemburg de krachten binnen een interdisciplinair netwerk, in de strijd tegen desinformatie. Op hun website vind je onder meer factchecks van recente nepberichten die circuleren.

Rakoen Maertens

Rakoen Maertens is onderzoeker aan de universiteit van Cambridge. Samen met zijn collega’s van het Social Decision-Making Lab voert hij onderzoek naar nepnieuws met als doel mensen beter te wapenen tegen de veelheid aan informatie die we dagelijks binnenkrijgen.

Wij-Zij

Lees meer

Het wij-zij-project is ontstaan vanuit de wil om een netwerk te creëren rond polarisatie. We voelen immers sterk dat de nood aan en vraag naar een duurzaam antwoord op problemen rond polarisatie, controverses en conflicten groeit. Wij-Zij ontwikkelt en verspreidt tools en strategieën die houvast kunnen bieden.

Kwb

Lees meer

Al 75 jaar is kwb een bruisende vereniging met een waaier aan activiteiten in meer dan 500 buurten: van ontspanning en thema-avonden tot sport en uitstappen voor het hele gezin. De vereniging wordt gedragen door duizenden vrijwilligers die zowel mannen, vrouwen als gezinnen samenbrengen om samen buurten te laten groeien.

Deze griezeltocht werd mogelijk gemaakt door de enthousiaste inzet van een bruisende ploeg vrijwilligers en medewerkers. We danken in het bijzonder Mediawijs voor de inhoudelijke ondersteuning rond het thema nepnieuws, en An Neven en Steven Claeys voor de uitwerking van de verhalen.

Op zoek naar meer info over nepnieuws of zin om rond dit thema te werken in je vereniging of school? Mail naar koen.vandecruys@kwb.be.

Doorgelinkt

Honger naar meer achtergrond over omgaan met nepnieuws?

 

ArianeNepnieuws in een griezeljas